Brak faktycznych danych o Plotynie uzasadniony jest częściowo poprzez jego ucznia i biografa – Porfiriusza, kiedy to stwierdza in że Plotyn „przejawiał uczucie zawstydzenia, iż jest w ciele”, w taki sposób uchodził od podawania szczegółów z życia osobistego i swojej przeszłości. Nie świętował innych urodzin, oprócz tych Sokratesa i Platona. Aby uzyskać zaś jego portret potrzeba było uciec się do wybiegu. Malarz musiał zapamiętać jego cechy z taką precyzją, aby odtworzyć je później bez wiedzy Nauczyciela.

Do wieku lat 28 odczuwał tęsknotę do filozofii wtedy też przybył do miasta Aleksandrii, gdzie Muzejon i Biblioteka Aleksandryjska założona przez Ptolemeusza Sotera w IV w p.n.e nadal emanowała potężnym światłem dla poszukujących mądrości, chociaż swoją działalność w okresie rzymskim skupił na edukacji, odkładając na boku część badań.

Tam przysłuchiwał się kilku najbardziej sławnym filozofom. Jednym z nich był Ammoniusz o przydomku Sakkas, tajemniczy mędrzec udzielający lekcji w tym centrum. Z nim to Plotyn pozostał przez 10 lat. Ammoniusz poświęcał się formowaniu licznych grup uczniowskich w szkole filozoficznej utrzymanej w tendencji eklektycznej poszukującej prawdy, jednocząc dyscypliny, prądy myślowe i wierzenia. Z tego powodu uczniowie byli nazywani „filatelejczykami” (org. filaleteos), czyli miłośnikami prawdy. Zagadką jest również tożsamość i pochodzenie tego Nauczyciela, który wywierał ogromny wpływ pośród uczniów różnorodnych tendencji. Możemy powiązać tę szkołę i lekcje z tymi, które prowadzone były przez egipskiego kapłana Pot-Amun, który w pierwszych latach dynastii Ptolemejskiej wspierał porównawcze studia religii egipskiej, zoroastrańskiej, żydowskiej, buddyjskiej i wedyjskiej oraz filozofii pitagorejskiej, platońskiej i arystotelowskiej.

W wieku 38 lat Plotyn, poznawszy w szkole Ammoniusza systemy myśli Wschodu, wybrał się w podróż na Wschód, będąc częścią królewskiego orszaku młodego cesarza Gordiana III, w kampanii roku 242 przeciw sasanidzkiemu królowi Saporowi I. Podług tego, co wskazuje Porfiriusz, jego uczeń i biograf, Plotyn usiłował „doświadczać filozofii praktykowanej między Persami i tej rozkwitającej pomiędzy Hindusami”. Okoliczności sprawiły, że w świcie perskiego króla Sapora spotkał Maniego, reformatora starożytnej religii zoroastrańskiej i jednocześnie doradcę króla.

Wyprawa zakończyła się wraz z podpisaniem pokoju z Persami po śmierci Gordiana. Po części przez jego następcę, Filipa I Araba, Plotyn w wieku czterdziestu lat przybywa do Rzymu, gdzie rozpoczyna dłuższy postój o wielkim życiowym znaczeniu. Zaczyna udzielać swoich lekcji. Krok po kroku formuje się wokół niego filozoficzna szkoła zintegrowana przez uczniów, do których w szczególności należy Porfiriusz, pomiędzy którymi spotykały się wpływowe osobistości miasta, takie jak senatorzy i sam cesarz Galien wraz z małżonką Saloniną. Przyjaźń z cesarzem zainicjowała u Plotyna prośbę o pozwolenie odbudowania ruin miasta filozofów, istniejących jak podawano w Kampanii (region we Włoszech), aby założyć tam podobne miasto rządzone prawami platońskimi, które mogłoby być nazwane „Platonopolis”. Jednakże polityczne intrygi i rywalizacja polityków przeszkodziła w realizacji tego dążenia.

Szkoła Plotyna zawsze ożywiona była obecnością wielu młodych ludzi. Pełnił on dla nich rolę nauczyciela i doradcy. Do szkoły przybywali pośpiesznie przedstawiciele wszystkich klas społeczności rzymskiej, w celu zasięgania porad nie tylko w aspektach filozoficznych, ale również w sprawach codziennych, takich jak poprawne zarządzanie ich dobrami, czy spadkiem. Część lekcji było otwartych publicznie, zaś wewnętrzny krąg uczniów otrzymywał nauczuanie zorientowane na pobudzanie „wnętrza człowieka”, o którym mówił Platon oraz na wznoszeniu duszy ku kontemplacji i ekstazie.

Plotyn miał zwyczaj wypoczywać w Kampanii w zaciszu posiadłości swojego przyjaciela i ucznia - Zeto z Arabii, będącego medykiem. Tam też spędził swoje ostatnie dni. Kiedy to Zeto już umarł, Plotyn doświadczył choroby zidentyfikowanej jako „elephantiasis graecorum”, podobnej do trądu. Jego ostatnie słowa skierowane były do jego lekarza i wiernego ucznia Eustachiusza: „Pokładam ciągle w tobie nadzieję. Usiłuj podnieść to co jest w nas boskie ku temu co jest boskie we wszechświecie”. Prawdziwa synteza jego życia i doktryny. Był to rok 270, miał wtedy 66 lat.

Do czasu śmierci Plotyna, jego uczeń Porfiriusz przebywał na Sycylii, ponieważ Plotyn poddał mu myśl, aby ten przedsięwziął podróż by pokonać kryzys, w który popadła wówczas pozycja szkoły.
Dzieła

Plotyn był przede wszystkim Nauczycielem oddanym przekazywaniu swoim uczniom mądrości, przyjętej m.in. od enigmatycznego Amoniusza. Sposób nauczania, pod względem kierunku jego doświadczenia i poziomu duchowego możemy określić jako misteria. Na początku, ze względu na zobowiązanie uczniów egipskiego mędrca o nierozpowszechnianiu ich doktryn, Plotyn nie zapisywał tych lekcji. Jednakże po upływie dziesięciu lat od założenia jego szkoły w Rzymie, rozpoczął spisywanie tematów lekcji. Usystematyzowaniem i poprawieniem rękopisów zajął się później przybyły do szkoły Porfiriusz, wykształcony filolog z Tyru. Nadał on zapisom Plotyna zwięzłą formę, w wyniku czego powstały „Enneady” - dzieło w postaci sześciu ksiąg z dziewięcioma rozprawami każda. Pierwsza Enneada zawiera rozprawy rodzaju etycznego, o cnotach, o Dobru pierwotnym i innych dobrach, szczęściu, pięknie. Enneada druga i trzecia zawierają rozprawy o kosmosie i jego różnorodnych aspektach zarówno fizycznych – w dwóch materiach, o obrotach niebieskich, - jak i o czymś bardziej metafizycznym, między innymi o: miłości, losie, opatrzności, wieczności i czasie, czy też niewzruszoności rzeczy niematerialnych. Rozprawy łączące w całość czwartą Enneadę koncentrują się na temacie Duszy: istocie, zagadnieniach nieśmiertelności, podczas gdy piąta część mówi o Inteligencji: trzech przejawach Jedności i pięknie racjonalnym, włączając to co jest wyżej, na poziomie Idei. Ostatnia, Enneada szósta odnosi się do tematów ontologicznych, jak rodzaje Bytu, Liczby, Dobro i Jedność.

Filozofia Plotyna bazuje na filozofii Platońskiej. Niesie pierwotną interpretację, w której rozpoznać można ślady systemów myśli wschodniej. Mianowicie część ujęcia początkowego problemu Kreacji ustanowionej na trzech płaszczyznach, lub hipostazach: Jedności, Inteligencji i Duszy. Jedność jest tu Pierwotną Regułą, kreującą poprzez emanację swojej superobfitości, wypływającą z niewyczerpanego źródła. Nie kreuje świata bezpośrednio, lecz powodowana poprzez Inteligencję - idea Platona, jak światło, jako obraz Jednego: jest dusza, Umysł Wszechświata. Umysł z kolei, poprzez Duszę świata, która jednoczy wielość dusz, stwarza świat materialny lub postrzegalny, kieruje nim i porządkuje. Dusza człowieka natomiast pochodzi z części wyższej duszy wszechświata. W duszy spotyka się byt i niebyt, jeśliby mówić o pewnej płaszczyźnie przejściowej. Materia ze swoją mnogością przyjmuje dusze i je spowija, więzi je i sprawia, że zapominają czym jest ich źródło.

Misją duszy jest wyzwolić się z materii, wzbudzić tęsknotę za wzniesieniem się ku Jednemu, skąd ostatecznie pochodzi. Są dwie drogi ku wzniesieniu. Pierwsza droga polega na zbliżaniu się do inteligibilnego, uwalniając się od dostrzegalnego z pomocą wiedzy. Druga droga jest dla przybyłych już w zrozumieniu inteligibilnego, polega na dwóch etapach. Muzyka, miłość i filozofia towarzyszą etapowi pierwszemu, drugi etap atomiast ma swą kulminację w momencie ekstazy, do której dusza dochodzi poprzez uwewnętrznienie, aż do uzyskania podobieństwa z Jednym. To jest proces finalny w filozofii Plotyna: Unia duszy z Bogiem, uwolnienie duszy z jej więzów - skoncentrowana na sobie, bez widzenia niczego, ujrzy światło, nie jak inna postać w innej postaci, lecz jakby sama przez siebie, czysta, doskonała, lśniąca natychmiastowo z samej siebie, jak mówi Plotyn w Enneadzie piątej.

Wpływ plotyńskiej filozofii był bardzo wszechstronny i obszerny. Kształtował nurt, który znamy jako Neoplatonizm, znakomicie przejawiający się od czasów Świętego Augustyna, Jana Szkota Eriugena, Mikołaja z Kuzy, aż do Leibniza, Spinozy czy Schellinga. W Renesansie, Marsilio Ficino uczynił z Plotyna Nauczyciela inspirującego Akademię Florencką w Willi Medici w Careggi.

Tlumaczenie ze strony: www.acropolis.org