Obserwator przyrody

Doskonały obserwator przyrody i otaczającego go świata został nazwany później przez Arystotelesa teoretykiem przyrody. Zadawał pytanie o początek przyrody. A pytanie to brzmiało: jaki był pierwotny rodzaj ciał, z których rozwinęła się przyroda? Później pytanie to przyjęło brzmienie: Jaka była pierwotna "materia"? Dlatego niektórzy historycy nazywali Talesa i jego następców materialistami, ale zajmującymi się materią w rozumieniu konkretnych przedmiotów, a nie, jak w późniejszych czasach, bytu bardziej abstrakcyjnego. W czasach Talesa zasady działania świata opisywane były bogatą mitologią. On jako pierwszy próbował odnaleźć inny sposób wyjaśnienia pochodzenia wszystkiego. Za jego sprawą nastąpiło przejście z mitologii do filozofii.

„Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa”

Tales był inicjatorem filozofii physis, gdyż jako pierwszy twierdził o istnieniu jedynej zasady, która jest przyczyną wszystkich istniejących rzeczy i powiedział, że zasadą tą jest woda. Phisis - oznacza nie naturę we współczesnym tego słowa znaczeniu, ale właśnie rzeczywistość pierwszą, podstawową i pierwotną, oznacza więc „to co jest pierwotne i trwałe, w przeciwieństwie do czegoś, co jest wtórne, pochodne i przemijające”. Odniesienia do takiego znaczenia słowa „natura” możemy też znaleźć w języku polskim, gdzie z jednej strony oznacza ono przyrodę, z drugiej zaś np. niezmienną cechę czyjegoś charakteru: „taka już jego natura”. Później uczeń Talesa Anaksymander rozwinął pojęcie physis w twierdzeniu o Arché (zasada) – pierwszej i ostatecznej rzeczywistości. W odróżnieniu jednak od Talesa mówił, że pierwotną zasadą nie była woda, ale apeiron czyli bezkres – coś nieskończonego czy nieograniczonego.

Arystoteles napisał o nim:
„Tales, twórca tego rodzaju filozofii, twierdził, że woda jest zasadą (dlatego też dowodził, że ziemia unosi się na wodzie). Zapewne doszedł do tego wniosku na drodze obserwacji, że pożywienie jest wilgotne i że samo ciepło powstaje z wilgoci i dzięki niej żyje (a to, z czego coś powstaje, jest zasadą wszystkich rzeczy). Na podstawie tego faktu, że nasiona wszystkich rzeczy mają wilgotną naturę, powziął myśl, że woda jest naturalnym początkiem wszystkich rzeczy wilgotnych”.
Dlaczego akurat pierwotnym składnikiem jest według Talesa woda? Być może wywodzi się to z ówczesnych mocno zakorzenionych wierzeń o tym, że płaska Ziemia unosi się na oceanie wody, a ojcem i matką wszechrzeczy byli według mitologii Okeanos i Tetyda – bogowie mórz. Woda odgrywała też istotną rolę w mitologii egipskiej i babilońskiej, a niektóre źródła donoszą, że Tales swoją wiedzę o astronomii i matematyce zdobył w szkołach egipskich.

„Dusza jest zmieszana ze wszechświatem”

Zdolność poruszania się Tales pojmował jako objaw życia, czyli posiadania duszy. Brak oddzielenia materii od duszy stał się bardzo typowym poglądem na świat ówczesnych filozofów – nazywamy to hilozoizmem (koncepcją ożywionej materii). Arystoteles pisze: „Także Tales, jak widać z tego co nam tradycja przekazała, zdaje się sądzić, że dusza jest siłą poruszającą, powiedział bowiem, że magnes posiada dusze, ponieważ porusza żelazem”.

Tales w powszechnej świadomości znany jest dzięki twierdzeniu z geometrii elementarnej: jeśli ramiona kąta przeciąć dwiema równoległymi, to długości odcinków wyznaczonych przez te proste na jednym ramieniu kąta są proporcjonalne do długości odpowiednich odcinków na drugim ramieniu kąta. Przede wszystkim jednak powinien być zapamiętany jako ten, którego wkład w filozofię, mimo, że niewielki, ma wielkie znaczenie - jest początkiem zmiany postrzegania świata tylko przez pryzmat mitów. Tales dokonał pierwszego kroku w rozwoju myśli ludzkiej, powstania filozofii i nauki znanej nam dzisiaj.

Ciekawostki o Talesie:

Przewidział zaćmienie Słońca (28 maja 585 p.n.e.), czym podobno przyczynił się do zakończenia wojny.

Potrafił zmierzyć wysokość piramid za pomocą ich cienia, a także odległości pomiędzy statkami na morzu.

Według Diogenesa Laertiosa przewidując wysokie zbiory oliwek, wziął w dzierżawę wszystkie okoliczne tłocznie oliwy, dzięki czemu dorobił się dużego majątku.

Podobno matce, która próbowała go zmusić do małżeństwa mówił „jeszcze nie pora”, a gdy ta ponownie nalegała, gdy zaczął się starzeć, mówił „już nie pora”.

Mówi się, że jeden z ulubionych uczniów Anaksymandra, Pitagoras, odwiedził Talesa jako młody człowiek, a Tales poradził mu, aby w celu rozwoju wiedzy filozoficznej i matematycznej udał się do Egiptu.

Autor: Urszula Maroń

Źródła:
Giovanni Reale „Historia filozofii starożytnej”
Diogenes Laertios „Żywoty i poglądy słynnych filozofów”
Władysław Tatarkiewicz „Historia filozofii”